Redigerer Jan Amor Tarnowski

{{Infoboks biografi}}
'''Jan Amor Tarnowski''' (født [[1488]] i [[Tarnów]], død [[16. mai]] [[1561]] i  [[Wiewiórka]]) var en polsk [[greve]] og stridsmann. 

==Liv og virke==
===Bakgrunn===
Jan Amor Tarnowski var sønn av Jan Amor Junior Tarnowski, [[Kraków]]s [[kastellan]], og hans annen hustru Barbara av [[Rożnów]], barnebarn av adelsmannen [[Zawisza Czarny|Zawisza den sorte]]. Han nedstammet fra en viktig familieklan som ble startet på midten av 1300-tallet av Spyrimir Leliwita, kastellan av Kraków.  Tarnowski hadde fem halvsøsken fra farens første ekteskap: Jan Amor den eldre, Jan Aleksander (død 1497), Katarzyna, Zofia og Elżbieta.<ref>{{cite book |title=Sławni hetmani Rzeczypospolitej |last=Podhorodecki |first=Leszek |authorlink=Leszek Podhorodecki |coauthors= |year=1994|publisher=Wydawnictwo MADA |location=Warszawa|isbn=83-86170-06-9 |page=17|pages= |url= |accessdate=}}</ref> Han hadde også fem halvsøstre fra sin mors første ekteskap.<ref>{{cite book |title=Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego |last=Dworzaczek |first=Włodzimierz |authorlink=Włodzimierz Dworzaczek |coauthors= |year=1985 |publisher=Instytut Wydawniczy PAX |location=Warszawa|isbn=83-211-0584-X |page=17|pages= |url= |accessdate=}}</ref> 

Han tilbragte sine tidligste år i Rożnowo og Stare Sioło.  Det var opprinnelig planen at han skulle bli prest, men etter farens død  i 1500 overbeviste hans mentor Maciej Drzewiecki Barbara av Rożnowo om å oppgi den planen. I 1501 ble Tarnowski sendt til kongens hoff. Men den 17. juni 1501, døde kong [[Johan I Albrekt]] og han vendte tilbake til Rożnowo, til morens gods.<ref>{{cite book |title=Sławni hetmani Rzeczypospolitej |last=Podhorodecki |first=Leszek |authorlink=Leszek Podhorodecki |coauthors= |year=1994|publisher=Wydawnictwo MADA |location=Warszawa|isbn=83-86170-06-9 |page=18|pages= |url= |accessdate=}}</ref>

===Militær===
I 1508 kjempet Tarnowski mot moskovittene i [[slaget ved Orsja]]; i 1509 mot Moldavia i slaget ved  Chocim, og langs [[Dnestr]] som kommandant for sitt eget ''[[chorągiew]]'' (banner/kompani).<ref>{{cite book |title=Sławni hetmani Rzeczypospolitej |last=Podhorodecki |first=Leszek |authorlink=Leszek Podhorodecki |coauthors= |year=1994|publisher=Wydawnictwo MADA |location=Warszawa|isbn=83-86170-06-9 |page=|pages=20–21 |url= |accessdate=}}</ref> I 1512 var han med på slaget ved Łopuszna, der [[tatar]]ene ble beseiret av de polske styrker.<ref name="Podhorodecki21">{{cite book |title=Sławni hetmani Rzeczypospolitej |last=Podhorodecki |first=Leszek |authorlink=Leszek Podhorodecki |coauthors= |year=1994|publisher=Wydawnictwo MADA |location=Warszawa|isbn=83-86170-06-9 |page=21|pages= |url= |accessdate=}}</ref>

Jan Amor Tarnowski foretok vidstrakte reiser i middelhavslandene. Han dro på en pilegrimsreise til [[Det hellige land]] og ble 1518 ridder og [[Gravridderordenen]] i [[Jerusalem]]. Han ledet, på oppdrag av kong [[Manuel I av Portugal]], et felttog mot [[maurerne]]. For dette fikk han av [[Karl V (tysk-romersk keiser)|Karl V]] som romersk riksgreve. I å 1521 førte han overkommando i krigen mot tyrkerne og slo i 1531 [[hospodar]]en [[Petru Rareș]] (Petrila av Moldau) i [[slaget ved Obertyn]] nær småbyen [[Obertyn]]. Han ble i 1526 utnevnt til [[vojvod]] av [[Rutenia|Rus]] och kort derpå til storkrone[[hetman]]. 

I øst kjempet han med fremgang mot [[storfyrstedømmet Moskva]]. Under den litauisk-moskovittiske krig 1534–1537, som Polen deltok i på litauisk side, klarte han å gjenerobre de [[Severien|severiske]] byene [[Homel]] og [[Starodub]] for [[storfyrstedømmet Litauen]], byer som i 1503 var gått tapt for storfyrst [[Ivan III (Russland)|Ivan III]].

Under den såkalte ''hanefeiden'' i 1537 stod Tarnowski trofast på den polske konges side mot dronning Bona og Peter Kmita. Han var en [[aristokrati]]sk [[oligark]], motsatte seg alle reformer og konsesjoner overfor [[Roma]], men forvaltet energisk sitt vojvodskap og innførte i krigsvesenet mange forbedringer, deriblant den fra [[Böhmen]] komne [[vognborg]]staktikken. Tarnowski utviklet også hesteartilleri, felthospitaler finansiert av regjeringen, hovedkvartertjenester og feltsappører. Under hele tin tid som hetman la han stor vekt på å understreke behovet for fleksibilitet.

Tarnowski grunnla i 1540 byen [[Tarnopol]] som polsk militærstøttepunkt og festning, og anla i den forbindelse også [[Ternopildammen]].

Han forfattet de militære skriftene ''O gotowności wojennej'' og ''Consilium rationis bellicæ'' samt den [[statsrett]]slige ''Ustawy prawa ziemskiego polskiego'' (utgitt av M. Malinowski i 1864).

==Litteratur==
* [https://web.archive.org/web/20131004233237/http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=oai%3Awww.sbc.org.pl%3A4093&from=http%3A%2F%2Ffbc.pionier.net.pl ''Consilium rationis bellicae Jana Tarnowskiego'', Kraków 1858]
* [http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=63396 ''Ustawy prawa ziemskiego polskiego, dla pamięci lepszej krótko i porządnie z statutów i z konstytucyj zebrane, z przydatkiem: O obronie koronnej, i o sprawie i powinności urzędników wojennych, Jego M. Pana Jana Tarnowskiego niekiedy kasztelana krakowskiego etc. etc., temi czasy rycerskiemu stanowi barzo potrzebne'', Kraków 1858]
*Kasper Niesiecki, ''Polish Armorial'' - "Korona Polska przy złotey wolnosci starożytnemi Rycerstwa Polskiego y Wielkiego Xięstwa Litewskiego kleynotami naywyższymi Honorami Heroicznym, Męstwem y odwagą, Wytworną Nauką a naypierwey Cnotą, nauką Pobożnością, y Swiątobliwością ozdobiona Potomnym zaś wiekom na zaszczyt y nieśmiertelną sławę Pamiętnych w tey Oyczyźnie Synow podana TOM ... Przez X. Kaspra Niesieckego Societatis Jesu", Lwów ([[Lviv]]), 1738, vol 9. 
*Stanisław Orzechowski, ''Life and death of Jan Tarnowski,'' Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego (written 1561), [[Franciszek Bohomolec]] ed., [[Radom (by i Polen)|Radom]] 1830.
*{{runeberg.org|nfch|0263.html Tarnowski, 1. Jan}}

== Referanser ==
<references />
{{Autoritetsdata}}

{{STANDARDSORTERING:Tarnowski, Jan Amor}}
[[Kategori:Polske offiserer]]
[[Kategori:Polske forfattere]]
[[Kategori:Personer fra Tarnów]]